De eerste jaren groeit een kind op alle gebieden enorm hard. Van een hulpeloze baby tot een nieuwsgierige peuter die zelfstandig de wereld verkent. De ontwikkeling in deze periode is enorm en legt een basis voor de toekomst. In deze blog neemt Orthopedagoog en Auteur Loes Waanders je mee door vier belangrijke ontwikkelingsgebieden van kinderen tussen 0 en 4 jaar: lichamelijke ontwikkeling, cognitieve ontwikkeling, sociale en emotionele ontwikkeling, en spraak- en taalvaardigheden.

Kijk naar jouw kind

Voordat we in de ontwikkeling duiken is het belangrijk om te weten dat elk kind zich anders ontwikkelt. Het internet staat bol met (goedbedoelde) adviezen die op sommige momenten fijn en inspirerend kunnen zijn. Maar die je anderzijds ook onzeker kunnen maken. Als jouw kind nog niet loopt, terwijl je leest dat hij dat al zou moeten kunnen, dan kan dit je een angstig of onzeker gevoel geven. Weet dat elk kind zijn eigen pad doorloopt. Herinner jezelf hier ook regelmatig aan omdat jouw kind uiteindelijk meer heeft aan een ontspannen ouder dan een ouder die uit onzekerheid probeert om van allerlei dingen te stimuleren waar het kind misschien nog helemaal niet aan toe is. Gebruik onderstaande tekst dan ook ter inspiratie en niet als een meetlat om jouw kind mee te vergelijken. 

De lichamelijke ontwikkeling
Als een baby wordt geboren is hij nog volledig afhankelijk van jou als ouder. In de eerste maanden leren baby's hun lichaam kennen. Daarnaast zie je in die maanden ook het kunnen optillen van het hoofdje, omrollen, en in de tweede helft van het eerste jaar het zitten, kruipen en lopen. Ook merk je misschien dat jouw kind na een halfjaar speeltjes van zijn ene naar de andere hand brengt. Hij oefent met zijn motoriek en die fijne motoriek ontwikkelt zich steeds verder. Zo vindt een dreumes het vaak heerlijk om te schilderen of te spelen met auto’s. Peuters zijn weer een stap verder en kunnen bijvoorbeeld zelf knopen losmaken, knippen of tekenen met een potlood. 

De cognitieve ontwikkeling

Dit houdt in dat je kind informatie uit zijn omgeving kan verwerken, opslaan en vervolgens weer gebruiken in (nieuwe) situaties. Leren, onthouden, denken en redeneren valt hier bijvoorbeeld onder.  Een baby reageert vooral instinctief: hij huilt, omdat hij honger heeft of pijn ervaart. Tijdens die eerste maanden leert hij vooral door herhaling: wanneer hij honger heeft en huilt en zijn moeder sust zachtjes dat zijn flesje er bijna is dan leert hij te associëren dat het geluid van haar stem betekent dat hij gevoed wordt. Dit vormt de basis voor het opbouwen van vertrouwen. Rond de 6 en 8 maanden leert hij het effect van zijn eigen gedrag op de buitenwereld herkennen. Jouw baby ontdekt bijvoorbeeld dat als hij lacht, zijn ouders teruglachen. Een dreumes leert veel door te experimenteren: hij merkt bijvoorbeeld dat een speelgoedauto harder gaat als hij die over een gladde vloer laat rijden.

Door te experimenteren leert je kind oorzaak en gevolg te begrijpen. Daarnaast leren dreumesen en peuters veel door imitatie. Ze zijn ook steeds beter in staat om gedrag van anderen te kopiëren, te onthouden en op een ander moment in te zetten. Denk bijvoorbeeld aan het inzetten van gekke bekken. Vanaf 1,5 jaar zie je dat ze steeds beter in staat zijn om kleine uitdagingen zelf op te lossen. Tussen de 2 en 4 jaar zie je dat rollenspel (bv. vader en moedertje spelen) veel voorop staat, fantasie en werkelijkheid door elkaar lopen dat noemen we ook wel het magisch denken. In deze fase zie je daarom vaker nachtmerries of enge dromen ontstaan. Geruststelling van ouders is in deze fase heel fijn. Het is daarom belangrijk om te begrijpen dat het gebruik van angst om je kind te laten luisteren (“Pas maar op, anders neemt de Sint je mee”) vaak averechts werkt. In plaats daarvan kun je je kind beter ondersteunen door aandacht te geven aan wat het denkt en voelt. Voor jonge kinderen voelt hun fantasiewereld namelijk aan als de werkelijkheid, en begrip tonen helpt hen om beter om te gaan met deze gevoelens en gedachten.

Sociale en emotionele ontwikkeling

De eerste jaren leert een kind veel over het contact maken met anderen en over zijn eigen gevoelens. Een baby beschikt over de vier basisemoties: bang, boos, blij en verdrietig. Alleen kan hij hier de eerste jaren nog niet zelf mee omgaan en woorden aangeven. Ouders en verzorgers spelen daarom op dit gebied een enorm belangrijke rol in het geruststellen en benoemen van dat wat een kind voelt. Hier kun je al mee beginnen vanaf dag 1. Baby’s herkennen misschien niet de betekenis van de woorden, ze voelen wel jouw geruststelling en dat helpt hen kalmeren. Baby’s en dreumesen zijn van nature op zichzelf gericht. Ze kijken graag naar anderen, maar samen spelen ontwikkelt zich pas vanaf een jaar of 3. In die fase ervoor (2-3 jaar) zie je vaak dat kinderen wel in elkaars aanwezigheid spelen, maar meer naast elkaar.

Tussen de 3 en 4 jaar zie je ook dat kinderen wat beter op hun beurt kunnen wachten. Vanaf een jaar of 2 herkennen kinderen ook emoties bij anderen: mama huilt dus is verdrietig. Dat noemen we emotiebegrip. Dit is wat anders dan empathie: je kunnen inleven in de ander. Vanaf een jaar of 3 zie je hier langzaam de eerste stapjes in, maar dit loopt nog door tot een jaar of 9 à 10. Het fijne is dat dit zich allemaal vanzelf ontwikkelt. Maar dat je jouw kind wel op een fijne manier kan ondersteunen door situaties te ondertitelen. Door te benoemen wat er gebeurt (“Mats wil ook graag met de pop spelen, net als jij, daarom pakte hij de pop af”), help je hen sociale situaties beter begrijpen. 

Spraak- en taalontwikkeling
Baby’s communiceren al, maar dan zonder woorden. Ze maken hun behoefte duidelijk door te huilen of non-verbale signalen (bv. gebalde vuistjes bij pijn). Als ouder reageer je hier vaak van nature op door te wiegen, sussen of praten. Ook al begrijpt jouw baby de letterlijke betekenis niet, hij voelt wel de energie en geruststelling in jouw woorden. Vanaf een maand of 7 à 8 ontstaan vaak de eerste brabbelwoordjes en vaak zie je vanaf tussen de 1 en 1,5 de eerste echte woordjes ontstaan. Het is goed om te weten dat voordat kinderen zelf kunnen praten, hun taalbegrip al verder is. Ze begrijpen eenvoudige instructies zoals: “Geef de bal maar aan mij”. Daarom is het ook goed om je bewust te zijn op elke leeftijd van dat wat je in bijzijn van je kind bespreekt. Hun taalbegrip ontwikkelt zich namelijk veel sneller dan hun vermogen om zelf woorden te vormen en te gebruiken. Kinderen pikken al vroeg de toon, emoties en zelfs de betekenis van veel woorden op, ook al kunnen ze deze zelf nog niet uitspreken.

Kinderen gaan in korte tijd steeds meer praten, maar ze kunnen vaak nog niet altijd duidelijk maken wat ze willen. Dat kan voor veel frustratie en driftbuien zorgen. Door te benoemen wat je kind wil (Moet ik iets uit die kast pakken voor je?) of hoe hij zich voelt (Je bent boos omdat ik je niet begrijp hè) help je jouw kind om woorden te geven aan wat hij voelt, wat bijdraagt wat niet alleen zorgt voor minder frustratie maar ook voor verbinding tussen jullie. Een dreumes (1,5-2 jaar) kan vaak zijn eigen naam noemen en zinnen maken van twee woorden. Tussen de 2 en 3 jaar zie je dat die tweewoordszinnen zich alweer wat verder kunnen uitbreiden. Tussen de 3 en 4 jaar gebruiken ze vaak korte zinnen, zijn ze vaak goed in de bekende 'waarom' vragen en kunnen ze zelf ook eenvoudige vragen beantwoorden. 

Dit overzicht geeft een korte inkijk in een aantal ontwikkelingsgebieden. Maar het meest belangrijk is dat jij als ouder vooral zelf blijft kijken naar hoe jouw kind in zijn vel zit. Sommige kinderen maken tijdens bepaalde leeftijdsfases een enorme sprint op het gebied van spraak en minder op motorisch vlak. Dat is niets om je zorgen over te maken. Het kost namelijk veel energie voor jouw kleintje die hij ook moet verdelen op alle gebieden.

Loes Waanders is orthopedagoog en begeleidt ouders naar meer rust en plezier bij opvoed uitdagingen en in de combinatie werk en gezin. Ze runt de grootste online academy  waarin ouders alles vinden over opvoeden, kids & carrière en zelfzorg en haar methode Parent First. Daarnaast is ze spreker en auteur van het boek: De ontspannen ouder.